Keuze! Als we één sleutelwoord zouden moeten kiezen voor FLOSS, Linux en BSD dan zou het misschien “keuze!” zijn. De vrijheid om een eigen besturingssysteem te kiezen met vrije applicaties, die we naar eigen inzicht kunnen wijzigen en verbeteren. Voor velen is het pad van FLOSS begonnen met het geesteskind van Klaus Knopper, Knoppix. Simpel, een cd-tje in drive stoppen en herstarten maar. Voorbij Knoppix zetten sommigen de volgende stappen naar Linux. Anderen hebbenn wellicht zo hun twijfels, willen misschien nog geen afstand nemen van het gemak dat Windows met zich meebrengt. Nieuwe digitale videocamera? Geen probleem, want het is een kwestie van inprikken van het kabeltje en dat is het dan. En ja, we horen dan toch vaak over Linux dat het daar wel anders is. De spelletjes voor de kinderen? Dat is ook niet makkelijk. Nee, hoe mooi Knoppix ook is en hoe zeer de beloften van Linux lonken, uiteindelijk blijft toch veel bij het oude. Of niet?
In dit artikel willen we laten zien dat er tussen Linux en doorgaan op het vertrouwde Windows nog een derde weg mogelijk is, namelijk ‘Open Sourcing Windows’. Dit wil niet zeggen dat Windows opeens Open Source Software is geworden. Dat is slechts weggelegd voor enkele grote klanten en vele handige downloaders die via de peer2peer netwerken de hand hebben weten te leggen op uitgelekte of gestolen code. In dit en het volgende artikel zullen we een complete PC inrichten met uitsluitend Open Source Software (OSS) met Windows XP als basis.

Vrije software, open source software en “libre software”
In dit artikel spreken we consequent over Open Source Software (OSS). Er is namelijk een onderscheid te maken tussen Vrije Software en OSS. Het gaat dan niet over de vele gratis programma’s (freeware) die via Tucows e.a. zijn te vinden. Zowel Vrije Software als OSS vereisen namelijk dat de broncode van de software vrij beschikbaar en vrij aanpasbaar moeten zijn. Voor een behoorlijke portie freeware is dat niet het geval.
Vrije Software is een term die door Richard Stallman wordt gehanteerd en waarvoor Free Software Foundation zich sterk maakt. Vrije Software wordt gedefinieerd op grond van 4 zogenoemde vrijheden:
1. de vrijheid het programma te gebruiken voor elk doel
2. de vrijheid om de werking van het programma te bestuderen en aan te passen naar de eigen wensen en behoeften
3. de vrijheid om het programma te verspreiden
4. de vrijheid om het programma te verbeteren en te verspreiden ten bate van de gehele gemeenschap.
Deze vrijheden sluiten niet uit dat Vrije Software commercieel wordt geëxploiteerd. Immers, een verbod daarop zou een beperking van de genoemde vrijheden inhouden. Vrije Software is gebaseerd op een idealistisch wereldbeeld.

Open Source Software is een term met meer commerciële wortels, meer gericht op het aanvaardbaar maken van de software voor de bedrijvenmarkt. Het Open Source Initiative bewaakt de term “Open Source Software” en geeft haar goedkeuring aan software licenties die zich als Open Source willen presenteren. De lijst van licenties is ondertussen indrukwekkend te noemen en het roept de vraag op of het er nu wel eenvoudiger op geworden is voor open source ontwikkelaars. Alle licenties moeten in ieder geval aan de volgende criteria voldoen:
1. de vrijheid om het programma te verspreiden
2. de broncode van het programma moet vrijelijk en eenvoudig toegankelijk zijn
3. het programma mag worden gewijzigd en opnieuw worden verspreid
4. de integriteit van de oorspronkelijke broncode valt onder de verantwoordelijkheid van de oorspronkelijke ontwikkelaar. Het verspreiden van wijzigingen in de vorm van ‘patches’ is wel toegestaan
5. geen discriminatie tegen personen of groepen van personen
6. geen discirminatie van toepassingsgebieden
7. foorwerking van de licentie: verspreiding van de software mag niet leiden tot ‘afsluiten’ van het open source karakter
8. de licentie is niet beperkt tot een speficiek en nauw omschreven product.
9. de licentie mag andere software niet beperken (bijvoorbeeld door te eisen dat andere software op een CD ook onder dezelfde licentie vallen)
10. de licentie is niet afhankelijk van de distributiewijze.

De ‘vader’ van deze definitie is Bruce Perens die de definitie had opgesteld voor het Debian project (Linux).
Wat is nu het echte verschil tussen Vrije Software en OSS? Het Open Source Initiative verwijst naar de verwarring die de term Vrije Software met zich meebrengt. Immers, bedrijven zullen niet zo snel besluiten om cruciale processen te laten draaien met ‘gratis software’. ‘Gratis’ kan niet goed zijn, toch? De Free Software Foundation verwijst dan naar de ‘vervuiling’ van de term Open Source Software. Zelfs Microsoft heeft een open source programma voor overheden, zodat zij een blik kunnen werpen in de broncode van Microsoft software.
De Europese Commissie, in al haar wijsheid, besloot –teneinde de problemen met de termen Vrije Software en OSS te vermijden- de term Libre Software te gebruiken. Tja, wijsheid, want Libre is natuurlijk een ander woord voor ‘vrij’. Het enige gevolg is nu dat hele pakket software nu wordt afgekort als FLOSS: Free, Libre and Open Source Software.

In dit artikel gebruiken we –zoals gezegd- de term OSS i.p.v. Vrije Software. Richard Stallman heeft een duidelijke filosofisch uitgangspunt bij Vrije Software die zich uitstrekt naar zowel de programma’s als het besturingssysteem (en zelfs naar de hardware). Het draaien van programma’s (die op zich onder de Vrije Software definitie zouden vallen) op een closed source besturingssysteem als Windows past eigenlijk niet in die visie.

Meerwaarde van OSS?
Wat is nu de meerwaarde van OSS? Is het eigenlijk niets anders dan een leuk speeltje van een groepje idealistische hackers? Goed, we kunnen de hacker wortels van de OSS beweging niet ontkennen en het idealisme van Stallman is overduidelijk aanwezig. Toch heeft de UNESCO ook een eigen Free Software Portal, omdat zij duidelijke voordelen ziet bij de ontwikkeling en verspreiding van ICT richting ontwikkelingslanden. De Nederlandse overheid heeft OSOSS ingesteld om de ontwikkeling van open standaarden en open source software bij overheidsorganisaties te stimuleren. Grote bedrijven als IBM en Sun leveren een forse bijdrage aan de open source beweging in de vorm van middelen en broncode. Het onwikkelmodel met een vrije toegang tot de broncode, de internationale samenwerking van ontwikkelaars en gebruikers en de steun en inzet van kapitaal blijkt heel vruchtbaar te zijn.

Wat is nu meerwaarde van OSS voor eindgebruikers?
Prima, bij OSS krijg je dus toegang tot de broncode van het programma en de mogelijkheid om er mee te stoeien. Echter, wat is nu de meerwaarde voor degenen die zich niet met software ontwikkeling bezig houden. De kans dat een gemiddelde gebruiker voor de lol programmacode gaat doorspitten om eens te kijken hoe het programma werkt is inderdaad erg klein.

Eén van de grote voordelen die wordt genoemd is dat open source andere ontwikkelaars de mogelijkheid geeft om fouten uit de code makkelijker op te sporen en veiligheidslekken op die wijze sneller en beter te repareren. Daarnaast kan een programma, waarvan de oorspronkelijke auteur geen zin meer heeft om het te onderhouden, door een ander of een groep anderen worden opgepakt en doorontwikkeld. Kan, maar het hoeft niet. Onlangs was er een kleine rel onder Firefox ontwikkelaars, omdat één van de ontwikkelaars klaagde over het gebrek aan ondersteuning van andere ontwikkelaars. Eén van de paradepaardjes in de open source ontwikkeling bleek te steunen op de vrijwillige inzet van een handjevol personen. Niet iets waar je als bedrijf jgeld op wilt zetten.OSS betekent ook een voortdurend proces van updates en patches. Een product wordt slechts zelden ‘stabiel’ verklaard. Er zijn zelfs programma’s die al jaren prima functioneren,
maar formeel nog beta zijn. Handig om te weten bij het zoeken naar een officiële stabiele versie (die dus niet blijkt te bestaan).

De meerwaarde van OSS voor eindgebruikers hangt dus vooral af van de praktische waarde die het programma heeft. Doet het programma wat ik er mee wil doen? Is het programma stabiel? Eenvoudig in gebruik? Het dynamische ontwikkelmodel maakt dat wij zorgvuldige keuze’s moeten maken voor programma’s die kunnen steunen op een solide ontwikkelgeschiedenis, een goede ontwikkelgemeenschap en een duidelijk traject voor verdere ontwikkeling.

Klaar voor de start?
Goed, we weten nu waar OSS vandaan komt, wat de kracht en de zwakte er van is en nu willen we toch echt aan de slag. In deze artikelen is het uitgangspunt een ‘kale’ PC met een Windows XP installatie. Zo uit de winkel met weinig extra software. Met dit als vertrekpunt staan ons een aantal wegen ter beschikking om onze PC handen, voeten, ogen en oren te geven. We gaan er van uit dat voor iedere functie een geschikte OSS programma beschikbaar is.
Dit wil niet zeggen dat het OSS programma identiek is aan de ‘grote namen’ uit de closed source wereld. Er zijn nog maar weinig programma’s die de standaard zetten voor software. Veel projecten proberen (en slagen daar goed in) om bestaande ‘standaard’- programma’s te vervangen. Qua functionaliteit lopen ze soms achter. Veel vaker zal het nodig zijn om het programma met een ‘open mind’ te benaderen en de functie opnieuw te leren met het nieuwe programma. Heerlijk toch, zo’n keuze!

Dit artikel is verschenen in Livre Magazine, juni 2005